सुवर्णराजधानी कसबा बीड गाव मारूती

         तुळशी आणि भोगावती नद्यांच्या संगम तीरी वसलेले कसबा बीड हे गाव. या गावाला हजारो वर्षांचा सांस्कृतिक आणि अध्यात्मिक वारसा लाभलेला आहे. कोल्हापूरच्या शिलाहार राजवंशाचे लष्करी ठाणे आणि प्रसिद्ध ऐतिहासिक स्थळ असणाऱ्या ह्या कसबा बीड आज अनेक प्राचीन मंदिरे, शिल्प, शिलालेख आढळतात. शिलाहार कालीन समृध्द कसबा बीडच्या पाऊलखुणा आपल्याला पदोपदी पाहण्यास मिळतात. 

            आज हनुमान जन्मोत्सवानिमित्त आपण दर्शन घेणार आहोत गावातील अशाच प्राचीन गाव मारुतीचे. तुळशी-भोगावती संगम ओलांडुन गावात प्रवेश केल्या नंतर आपल्याला प्रथम गाव मारुतीचे मंदिर लागते. हे मंदिर साधे कौलारू स्वरूपाचे असले तरी मारुतीची मूर्ती मात्र वैशिष्ट्यपूर्ण आहे. चपेटदान मुद्रेत उभ्या असणाऱ्या या मारुतीच्या पायाखाली राक्षसी दाखवण्यात आली आहे. ही राक्षसी म्हणजेच पणवती किंवा साडेसाती होय. असा मारुती साडेसातीचे नियंत्रण करतो, तिचा नाश करतो अशी पुर्वापार श्रद्धा आहे. या मारुतीचा वरचा हात हा आशिर्वादासाठी नसुन तो चापट मारण्यासाठी उगारला आहे. चापट मारण्याच्या आवेशात असणारा हा मारुती आपल्या सर्व अडचणी, दुःख दुर करतो असे मानले जाते. गावच्या वेशीवर असणारा मारुती गावचे, गावकऱ्यांची पणवती पासुन सुटका करतो आणि गावचे रक्षण करतो अशी धारणा कसबा बीड गावात प्रचलित आहे. या मंदिराशिवाय गावातील शिवयोगी सदालाल महाराज मठ, त्रिमूर्ती गणेश मंदिर या मंदिरात देखील अशा चपेटदान मुद्रेतील मूर्ती आढळतात.

           या गाव मारुती मंदिरामध्ये एक शिवलिंग, नंदी यांची स्थापना केल्याचे दिसते.  मंदिराच्या बाहेर भिंतीला लागून पाच फणी नागांचे एक सुंदर शिल्प आहे. याच्या शेजारी नऊ चेहरे असणारा एक पाषाणपट्ट ठेवण्यात आला आहे. हे नऊ चेहरे म्हणजे नवग्रह आहेत अशी मान्यता गावात प्रसिद्ध आहे. तर काहींच्या मते हे शिल्प म्हणजे बावीस नक्षत्रांचे प्रतीक असणाऱ्या बावीस चेहऱ्यांच्या सलग पाषाणपट्टाचा एक भाग आहे. असेच एक शिल्प शिवयोगी सदालाल महाराज मठ येथे आढळते. मारुती मंदिरासमोर पार असुन गावातील अबालवृध्दांच्या सोयीसाठी येथे बाक टाकण्यात आले आहेत.

            गावातील इन्कलाब तरूण मंडळातर्फे ह्या मंदिराचे सर्व व्यवस्थापन पाहिले जाते. 2014-15 या वर्षात मंडळ आणि ग्रामस्थांच्या पुढाकाराने या मंदिराचा जीर्णोद्धार करण्यात आला. मंदिरात नित्य पुजा अर्चा, आरती इ. गोष्टी मंडळाचे कार्यकर्ते आणि ग्रामस्थ करत असतात. प्रती वर्षी हनुमान जन्मोत्सवानिमित्त मंदिरात किर्तन, प्रवचन यांचे आयोजन केले जाते. अपार भक्तिभावाने आणि प्रचंड उत्साहात रामनामाच्या गजरात गावात हनुमान जयंती साजरी केली जाते.

संदर्भ - 

कसबा बीड एक ऐतिहासिक नगर

          : डाॅ. आनंद दामले.

सुरज संजय तिबीले

यंग ब्रिगेड सुवर्णराजधानी कसबा बीड

मो. नं. : 9503973234

ईमेल आयडी : tibilesuraj7@gmail.com